‘De les’
Afgelopen zaterdag was ik bij een conferentie over bildung en technologie. Het was een erg inspirerende bijeenkomst, waarbij er intensief werd gediscussieerd. Het viel mij daarbij op dat ‘de les’, in de zin van een ingeroosterd moment in een klaslokaal, bij veel aanwezigen centraal staat. Technologie kan in de marges ondersteuning bieden, maar ‘de les’ is toch de plek waar het echte leren – of vormen – gebeurt.
Nu past deze gedachte misschien goed bij de context van primair of voortgezet onderwijs. In het hoger onderwijs is echter een transitie gaande, waarbij ‘de les’ een minder prominente rol toebedeeld krijgt. Het lijkt me een gezonde houding om het leer- en ontwikkelingsproces te zien als een continuüm waarin op momenten waarop dat relevant is activiteiten in een klaslokaal plaatsvinden. Buiten het klaslokaal zijn echter ook veel zinvolle activiteiten denkbaar. Dankzij moderne technologie is het klaslokaal zijn prerogatief verloren van de plek waar interactie plaatsvindt – zowel tussen studenten onderling als met de docent.
In de vormgeving van onderwijs ga je, op basis van visie en doelstellingen, op zoek naar passende leeractiviteiten en passende locaties, groeperingsvormen, et cetera. In het didactisch concept van de Faculteit Educatie (HU) formuleren we dit scherp: blended learning is in onze ogen niets anders dan samenhangende keuzes maken in de inrichting van de leeromgeving. Technologie is daarbij niet alleen een krachtig middel, maar het kan ook inspiratie bieden doordat het activiteiten mogelijk maakt die voorheen niet te organiseren waren.
Voor bildung, en overigens ook voor echt diepgaand leren, is interactie wezenlijk. In de flexibilisering van het onderwijs is er een sterke impuls om op zoek te gaan naar surrogaten voor face-to-face-interactie. Hoewel soms onvermijdelijk, lijkt me dit niet de sterkste benadering – en voor student en docent ook niet de leukste. Er is geen sprake van het maken van samenhangende keuzes, maar van lapwerk. Een betere benadering gaat uit van de kracht van technologie: bijvoorbeeld door het in asynchrone communicatie mogelijk te maken rustig over formulering na te denken, door over langere tijd met elkaar te kunnen communiceren of door multimediale vormen van informatie uit te wisselen.
Ik ontken niet dat ‘de les’ belangrijk is – integendeel. Maar ik pleit ervoor om lessen niet te zien als een vaststaand, repeterend verschijnsel. Lessen zijn vaak gewoon zinvolle onderdelen van de leeromgeving, net als online communicatie, ervaring opdoen op de stageplek, of gewoon rustig op je zolderkamer een studieboek lezen.